Geografia Czadu

Wśród państw o najniższym dochodzie narodowym na jednego mieszkańca Czad zajmuje jedno z czołowych miejsc. Zycie w tym kraju jest trudne i niebezpieczne, a ludność pozostaje w pełni uzależniona od sił natury.

Czad leży w Afryce Środkowej i jest państwem o dosyć dużej powierzchni, z czego wynika znaczne zróżnicowanie przyrodnicze. Nie ma dostępu do morza. Od północy graniczy z Libią, od wschodu z Sudanem, od zachodu z Nigrem i Nigerią, od południowego zachodu z Kamerunem, a na południu z Republiką Środkowoafrykańską. Większa część kraju leży w Kotlinie Czadu - olbrzymiej niecce sedymentacyjnej o założeniach tektonicznych. Kraina ta z trzech stron jest otoczona pasmami górskimi. Na północy są to wulkaniczne góry Tibesti z najwyż- -szym szczytem Emi Kussi (3415 m n.p.m.), na wschodzie wzniesienia Erdi, Wadaj i Ennedi, a na południu wyżyny Adamawa i Dżos, które znajdują się już poza granicami kraju. Najniższymi terenami położonymi w Kotlinie Czasu są obniżęnia Bodele (powstałe na miejscu plejstoceńskiego jeziora Kiri) oraz jeziora Czad.
Pełna nazwa: Republika Czadu Nazwa oryginalna: Republiąue du Tchad
Powierzchnia: 1 284 000 km2 Stolica: Ndżamena (N’djamena) Główne miasta: Sarh, Moundou, Abeche
Głowa państwa: od 1990 r. prezydent Idriss Deby
Szef rządu: od 1999 r. Nagoum Ya-massoum
Ustrój polityczny: republika Eksport: bawełna, bydło, mięso, skóry, wyroby tekstylne, sól Jednostka monetarna: 1 frank CFA = 100 centymów
Liczba ludności: 7,3 min (1998 r.) Skład etniczny: Sara, Bagirmi, Kanu-ri, Arabowie, Tubu, Mbum, Masalit, Maba, Mubi
Przeciętna długość życia: 52 lata (kobiety 54, mężczyźni 50) Przyrost naturalny: 2,2% Języki: francuski, arabski (urzędowe); w użyciu ponad 100 języków i dialektów afrykańskich
Główne wyznania: religie plemienne, islam, chrześcijaństwo Analfabetyzm: 70% Produkt narodowy brutto: 230 USD
na jednego mieszkańca




Upośledzenie gospodarcze
Podstawowym działem gospodarki Czadu jest niezwykle zacofane rolnictwo. Użytkowanie ziemi cechuje gospodarka odłogowo-żarowa. Grunty orne znajdują się głównie na południu kraju, gdzie podrównikowy klimat zapewnia roślinom niezbędną wilgoć w okresie wegetacyjnym. Dominującymi uprawami są bawełna, proso i sorgo, ponadto kukurydza, ryż, orzeszki ziemne, jam i daktyle, a w najbardziej wilgotnych, południowych krańcach kraju również maniok. Główną rośliną handlową jest bawełna. Intensywna gospodarka rolna możliwa jest jedynie w dolinie rzeki Logone. Duże znaczenie ma również hodowla bydła, owiec, kóz, koni i wielbłądów. W porze deszczowej stada wypasane są w północnej części strefy sahelu, natomiast podczas suchej wędrują na południe kraju. Nad jeziorem Czad oraz w dolinie rzek Szari i Logone duże znaczenie w zaspokojeniu potrzeb żywnościowych ludności ma polów ryb. Jest to możliwe dzięki temu, że w tych miejscach nie ma niedoboru wody w ciągu roku. Przemysł ograniczony jest do przetwórstwa rolno-spożywczego (olejarnie, browary, rzeźnie). Małe zakłady koncentrują się w stolicy kraju. W okolicach jeziora Czad na niewielką skalę wydobywa się sól kamienną i potasową. Na północy w bardzo ograniczonym zakresie eksploatuje się złoża ropy naftowej i soli. Czad dysponuje dosyć zasobnymi złożami kopalin (rudy wolframu, uranu, cyny), jednak w budżecie państwa nie ma środków na ich wydobycie i przetwarzanie.

Wielkie problemy
Czad to jedno z najbiedniejszych państw rozwijających się. Tragiczny jest tu poziom opieki zdrowotnej - na jednego lekarza przypada średnio około 30 tys. osób, a w niektórych prefekturach liczba ta sięga nawet 100 tys. Olbrzymia liczba mieszkańców głoduje lub żyje na skraju nędzy. Szacuje się, że około 70% ludności nie umie pisać i czytać w żadnym z urzędowych języków. Produkcją rolną zajmuje się prawie 80% obywateli. Ponieważ rolnictwo ma tak ogromne znaczenie w tworzeniu dochodu narodowego, każda klęska żywiołowa powoduje ogromne straty. Długotrwałe susze czy zniszczenia wywołane przez szarańczę wędrowną zawsze niosą ze sobą tragiczne skutki. Zwykle oznacza to dla kraju nie tylko wzrost cen, deficytu budżetowego i zadłużenia, ale także głód. Przemysł w Czadzie nie odgrywa znaczącej roli. Paradoksalna wydaje się zatem sytuacja, że kraj zmuszony jest do importu surowców, które mógłby sam wydobywać. Pojawia się jednak pewna nadzieja w przedsięwzięciach finansowanych przez Bank Światowy. Obecnie buduje się m.in. rurociąg łączący pola naftowe w Czadzie z wybrzeżem w Kamerunie. Rozpoczęcie projektu związane było z głośnym protestem ekologów. Mimo że Czad uznaje się za kraj demokratyczny, nie zawsze są tam przestrzegane prawa człowieka. Często dochodzi do krwawego tłumienia manifestacji opozycyjnych przez oddziały policji. Taka sytuacja miała również miejsce po wyborach prezydenckich w 2001 r.

Historia i jej dziedzictwo
Tereny nad jeziorem Czad były zamieszkane od mniej więcej 500 r. p.n.e. W pozostałe rejony kraju przez długi okres zapuszczały się jedynie plemiona koczownicze oraz kupcy wędrujący przez pustynie. Na obszarach dzisiejszego Czadu od VIII w. istniało państwo Kanem. W ciągu XIV i XV w. zostało wchłonięte przez muzułmańskie państwo Bornu. W XIV w. powstało państwo Wadaj (często popadało w zależność od sąsiadów, na przełomie XVII-XVIII w. pełna niezależność) oraz w XVI w. Bagirmi. W latach 1883-93 zostały podbite przez sułtana Rabih al-Zubajara. Wkrótce pojawili się pierwsi osadnicy z Europy. W 1900 r. sułtan został pokonany przez Francuzów, którzy utworzyli tu swoją kolonię. Dziesięć lat później kolonizatorzy przyłączyli Czad do Francuskiej Afryki Równikowej - federacji posiadłości francuskich w Afryce. W 1958 r. Czad stał się autonomiczną republiką, członkiem Wspólnoty Francuskiej. Od momentu uzyskania niepodległości (11 VIII 1960 r.) sytuacja w kraju stale była napięta. Czad gnębiła wojna domowa i ciągłe zamachy stanu. Konflikty etniczne przerodziły się wkrótce w regularną wojnę na tle religijnym. Libia finansowała zbrojne oddziały rebelianckie w Czadzie. W momencie kiedy kraj był skrajnie pogrążony w konflikcie wewnętrznym, wojska libijskie rozpoczęły inwazję. Zostały one wyparte z Czadu dzięki pomocy oddziałów francuskich. Roszczenia Libii do przygranicznych, bogatych w ropę naftową terenów organizacje międzynarodowe uznały za niesłuszne. Obecny prezydent Czadu Idriss Deby w 1990 r. dokonał zbrojnego zamachu i zdobył władzę. W 1996 r. wygrał pierwsze demokratyczne wybory prezydenckie (ponownie w 2001 r.), a jego partia (Patriotyczny Ruch Ocalenia - MPS) uzyskała przewagę w parlamencie.

Ludność i osadnictwo
Ludność Czadu jest niezwykle zróżnicowana pod względem etnicznym, kulturowym i religijnym. Jej rozmieszczenie w obrębie kraju jest nierównomierne. Najmniejsza gęstość zaludnienia występuje w strefie saharyjskiej i wzrasta w kierunku południowym. Na północy mieszkają przede wszystkim plemiona koczownicze, głównie Tubu i Kanu-ri. Utrzymują się one z hodowli bydła i owiec. W strefie sahelu przeważają Arabowie oraz plemiona zarabizowane, które trudnią się uprawą roli, a także hodowlą zwierząt. Boudouma i Kouri żyją na wyspach na jeziorze Czad. Zajmują się rybołówstwem, a domy i łodzie budują z papirusu obficie porastającego płytki zbiornik. Najgęściej zaludnione południe kraju zamieszkiwane jest przez liczne plemiona murzyńskie. Ich głównym źródłem utrzymania jest uprawa roli.

Cenna woda
W zachodniej części kraju znajduje się graniczne jezioro Czad. Powierzchnia tego zbiornika jest zmienna w ciągu roku. Maksymalne rozmiary osiąga podczas pory deszczowej. Staje się wówczas 9. co do wielkości słodkowodnym akwenem na świecie. Jego powierzchnia wynosi wtedy około 26 000 km2. W okresie suchym, na skutek olbrzymiego parowania, zmniejsza się nawet do 10 000 km2. Jezioro jest położone na terenie bezodpływowej kotliny, wpadają więc do niego liczne rzeki, lecz nie ma opływu. Maksymalna głębokość zbiornika wynosi 11m. Dla obszaru pustynnego charakterystyczne jest występowanie wadi (uedów). Są to suche, płaskodenne, długie i kręte doliny o stromych zobaczach. Na terytorium Czadu skierowane są ujściem ku obniżeniu Bodele. Woda płynie nimi jedyni po epizodycznych opadach.

Warunki klimatyczne
W północnej części Czadu panuje klimat zwrotnikowy skrajnie suchy. Występuje tu duże nasłonecznienie, a powietrze cechuje wyjątkowo niska wilgotność. Opady mają charakter epizodyczny i są niewielkie. Bardzo często zdarza się, że w ciągu roku nie spada ani jedna kropla deszczu. Wysokie są dobowe i roczne amplitudy temperatur. Im bardziej na południe, tym klimat staje się nieco mniej suchy. W strefie sahelu panuje klimat podrównikowy, dla którego charakterystyczne jest występowanie okresowych opadów. W okolicach jeziora Czad dochodzą one do 300 mm rocznie, a pora deszczowa trwa 2-3 miesiące. W najbardziej wysuniętej na południe części kraju sezon intensywnych deszczów przedłuża się nawet do 7 miesięcy, a opady sięgają 1300 mm w ciągu roku. Tej przestrzennej zmienności opadów towarzyszy spadek średnich temperatur powietrza oraz zmniejszenie ich amplitudy.