Republika Południowej Afryki

Republika Południowej Afryki (RPA) to pańswo w południowej Afryce, nad oceanami Atlantyckim i Indyjskim, kraj, w którym dopiero w 1991r. oficjalnie zaprzestano uprawiać politykę apartheidu.

Przeważającą część obszaru RPA zajmuje rozległy płaskowyż wznoszący się stopniowo ku wschodowi i południowi od 300-800 m n.p.m. (Niski Weld) do 1200-2000 m n.p.m. (Wysoki Weld). Na południowych jego krańcach ciągnie się wiele równoleżnikowo ułożonych łańcuchów pasma Gór Przylądkowych: Góry Czarne (Swartberge) i Góry Długie (Lan-geberge), rozdzielone śródgórską kotliną Karru Małe. Wschodnią krawędź płaskowyżu ograniczają Góry Smocze o wysokości sięgającej do 3375 m n.p.m. (Cham-pagne Castle - najwyższy szczyt kraju). Niewielkie obszary nizinne występują tylko w pasie nadbrzeżnym; wybrzeża są
słabo rozczłonkowane, często górzyste, z niewielką liczbą zatok (największe: Algoa, Mossel, Fałszywa, Stołowa, Świętej Heleny). Główną rzekę Oranje cechują silne wahania wodo-stanów. W dolnym biegu podczas pory suchej wysycha ona prawie całkowicie. W zachodniej i północno-zachodniej części kraju występują rzeki okresowe, zwane rivierami (m.in. Ku-ruman, Molopo), oraz słone jeziora, zwane pan lub vloer (m.in. Verneuk-pan, Grootvloer).
Pełna nazwa: Republika Południowej Afryki
Nazwy oryginalne: Republiek van Suid-Afrika (afrikaans), Republic of South Africa (angielska) Powierzchnia: 1221 tys. km2 Stolice: Kapsztad (stolica konstytucyjna, siedziba parlamentu), Pretoria (siedziba rządu)
Główne miasta: Johannesburg, Dur-ban, Port Elizabeth, Vereeniging Głowa państwa: od 1999 r. prezydent Thabo Mbeki
Szef rządu: od 1999 r. premier Thabo Mbeki
Ustrój polityczny: republika Eksport: złoto, chrom, wanad, mangan, węgiel kamienny, kamienie szlachetne (diamenty), tytoń, wełna, wino, cytrusy Jednostka monetarna: 1 rand = 100 centów Liczba ludności: 43,4 min (2000) Narodowości: Bantu (Zulusi, Soto, Khosa, Tswana), Buszmeni, Hotento-ci, ludność pochodzenia europejskiego (Burowie, obecnie Afrykanerzy), Brytyjczycy, Żydzi, Niemcy, Indusi Przeciętna długość życia: 61 lat (kobiety 64, mężczyźni 58) Przyrost naturalny: 0,26% Języki: afrikaans, angielski i główne bantu (urzędowe), niemiecki, holenderski, jidysz Główne wyznania: chrześcijaństwo, animizm, hinduizm, islam Analfabetyzm: 18% Produkt narodowy brutto: 8500 USD na jednego mieszkańca (2000)

Historia Republiki Południowej Afryki
o Afrykańskiej kolebce ludzkości południowoafrykańskie stanowiska antropologiczne sprzed 3,5 mln lat; Sterkfontein, Swartkrans i Kromdraai - wpisanę na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Prawdopodobnie też w I tysiącleciu p.n.e. na terytorium dzisiejszego RPA przybyli Buszmeni. Po nich napłynęli Hotentoci, a od IX w. - ludy Bantu, które zepchnęły Buszmenów i Hotentotów w rejon pustyni Kalahari. Europa odkryła tę część Afryki w 1488 r., kiedy to w Zatoce Stołowej wylądował portugalski żeglarz Bartolomeu Diaz, a dziewięć lat później w Natalu zatrzymał się Vasco da Gama. Pierwsza kolonia holenderskiej Zjednoczonej Kompanii Wschod-nioindyjskiej (Kraj Przylądkowy) powstała wokół założonego w 1652 r. Kapsztadu i zasiedlona została przez holenderskich chłopów, trekboerów, zwanych w Europie Burami, oraz francuskich hugenotów i niemieckich protestantów. Biali osadnicy żyli odseparowani od Afrykanów, co było powodem licznych konfliktów zbrojnych. Na przełomie XVIII i XIX w. zjawili się Brytyjczycy, którzy w 1806 r. ostatecznie zajęli tereny holenderskie, powodując napływ osadników brytyjskich. W 1834 r. zniesiono niewolnictwo. Wywołało to w latach 1835-48 masową wędrówkę Burów w głąb kraju, zwaną Wielkim Trekiem. Po zaciętych walkach z plemionami Bantu Burowie utworzyli w 1838 r. Republikę Natalii (Natal), zaanektowaną w 1843 r. przez Brytyjczyków. Konsekwencją tego faktu było powstanie burskiej Republiki Transwalu (od 1856 r. Republiki Południowoafrykańskiej) oraz Wolnego Państwa Oranii (1854 r.).
Odkrycie w latach 60. i 70. XIX w. bogatych złóż złota i diamentów w Transwalu i Oranii spowodowało rozwój brytyjskiej Kolonii Przylądkowej. Do republik burskich zaczęli napływać brytyjscy osadnicy (uitlanderzy). Po zwycięskiej wojnie z Zulusami w 1879 r. Brytyjczycy zajęli teren ich państwa, a w wyniku wojny angielsko-burskiej (1899-1902 r.) zaanektowali obie republiki. W 1910 r. utworzono brytyjskie dominium - Związek Południowej Afryki. Ustawa o kopalniach i fabrykach (1911 r.) oraz ustawa o gruntach tubylców (1913 r.) zapoczątkowały dyskryminację i segregację rasową. W odpowiedzi narodził się ruch wyzwoleńczy czarnej ludności (w 1912 r. powstał Południowoafrykański Tubylczy Kongres Narodowy, od 1923 r. jako Afrykański Kongres Narodowy - ANC). Równocześnie rozwijał się afrykanerski ruch nacjonalistyczny. W czasie I wojny światowej Związek Południowej Afryki przystąpił do wojny przeciwko Niemcom i zajął Niemiecką Afrykę Południowo-Zachodnią (obecnie Namibia), nad którą następnie sprawował mandat Ligi Narodów (później terytorium powiernicze ONZ, anektowane w 1949 r.). W 1931 r. ogłoszono niepodległość kraju, który później, w czasie II wojny światowej, opowiedział się po stronie aliantów. W 1948 r. zwycięstwo wyborcze odniosła koalicja afrykanerska. Premierem rządu został Francois Daniel Malan, który proklamował politykę apartheidu, realizowaną w dwóch etapach: tworzenie podstaw prawnych systemu apartheidu (1948-63) oraz tzw. bantustanizacja kraju (1963-89). Od lat 50. narastał opór ludności kolorowej pociągający za sobą represje władz.

Gospodarka Republiki Południowej Afryki
RPA jest najlepiej rozwiniętym krajem Afryki. Należy do najzasobniejszych w surowce mineralne państw świata. Zajmuje 1. miejsce w wydobyciu złota, md chromu i wanadu, 2. - md manganu i diamentów jubilerskich (w rejonie Kimberley i w Pretorii), 3. - md tytanu, 5. - diamentów przemysłowych. Ponadto znajduje się w światowej czołówce pod względem wydobycia md antymonu, żelaza, miedzi, niklu, ołowiu, cyny, uranu, a także węgla kamiennego, platyny, srebra, azbestu i fosforytów. Największy udział w wartości produkcji ma przemysł maszynowy i metalowy oraz hutnictwo żelaza i metali kolorowych (huty w Pretorii, Yanderbijl
park, Newcastle, Vereeniging), przemysł chemiczny (produkcja nawozów sztucznych, środków wybuchowych, włókien chemicznych), elektroniczny, produkcji samochodów i taboru kolejowego. Rozwinięty jest też przemysł drzewny, papierniczy i poligraficzny. W rejonie dużych miast koncentruje się przemysł spożywczy (młynarski, przetwórstwo owoców i warzyw, mięsny, cukrowniczy, winiarski). Zaledwie 10% ludności w wieku produkcyjnym, głównie Murzyni i Afrykanerzy, pracuje w rolnictwie. Ziemie uprawne stanowią 11% powierzchni krau. Ponad 80% gruntów zajmują farmy Europejczyków (często liczące ponad 1 tys. ha), które dostarczają większości produkcji rolnej. RPA jest samowystarczalne pod względem produkcji podstawowych produktów żywnościowych. Dominują uprawy kukurydzy, pszenicy, owsa i jęczmienia, a ponadto uprawia się orzeszki ziemne, tytoń, trzcinę cukrową, bawełnę i sorgo. Na południu kraju rozwinęło się sadownictwo (winorośl, cytrusy, grusze, jabłonie, brzoskwinie i ananasy).

Flora i fauna Republiki Południowej Afryki
Roślinność RPA charakteryzuje się ogromną różnorodnością. Południową, przybrzeżną część kraju porastają wiecznie zielone lasy twardolis-tne (na stokach Gór Przylądkowych) i twardolistne zarośla krzewiaste typu śródziemnomorskiej makii. Na północy rozciągają się suche stepy oraz półpustynie suku-lentowe i krze winko we (formacja karru), a na północnym zachodzie
pustynie. Wybrzeża południowo–wschodnie zajmuje wilgotna sawanna, przechodząca miejscami w wiecznie zielone zarośla i lasy podzwrotnikowe. Góry Smocze pokryte są lasami mieszanymi i iglastymi oraz roślinnością alpejską. W świecie roślin RPA charakterystyczne są m.in.: baobab, figowce, akacje, kigelia afrykańska (drzewo kiełbasiane), pterokarpus (sandalin) i hebanowiec transwalski. Świat zwierząt reprezentują m.in: bawół, śłoń, żyrafa, nosorożeć afrykański, antylopoty, gepard, hiena, szakal, małpy.
Florę i faunę chroni się w parkach narodowych. Najbardziej znanym i największym jest położony w głębi kraju przy granicy z Mozambikiem Park Narodowy Krugera (najstarszy prawnie chroniony obszar afrykański, założony w 1898 r. na powierzchni 1 948 500 ha). Ochroną objęto trawiastą równinę, sawannę parkową, suchy las zrzucający liście oraz zarośla kolczaste wraz z zamieszkującą je fauną. W RPA utworzono liczne rezerwaty, m.in. zespół rezerwatów Greater St. Lucia Wetland Park (prowincja Kwa Zulu-Natal), obejmujący szelf przybrzeżny, rafy, wybrzeże oraz sawannę, wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Kogelberg Biosphere Reserve (rezerwat biosfery UNESCO) na Przylądku Dobrej Nadziei chroni wiecznie zielone lasy i zarośla twardolistne.

Klimat Republiki Południowej Afryki
W przeważającej części kraju występuje klimat zwrotnikowy kontynentalny, od skrajnie suchego na północnym zachodzie (wpływ zimnego Prądu Ben-guelskiego) do wilgotnego na wschodnim i południowo-wschodnim wybrzeżu (wpływ ciepłego Prądu Mozambickiego). Wybrzeża południowo-zachodnie charakteryzują się klimatem podzwrotnikowym morskim. Średnia temperatura w najchłodniejszym miesiącu waha się od około 14°C na zachodzie (sierpień) do 18°C na wschodzie (lipiec), a w najcieplejszym miesiącu (styczeń) odpowiednio od 17CC do 25-27°C. Na wysokości od 1200-1300 m n.p.m. zdarzają się przymrozki.Opady rozkładają się nierównomiernie: największe występują na południowo–wschodnim i wschodnim wybrzeżu (800-1000 mm) i w Górach Smoczych (do 2000 mm), najmniejsze (25-50 mm)
w północno-zachodniej części kraju. Na pozostałym obszarze ich średnia roczna suma wynosi 400-800 mm. Maksimum opadów przypada od września do maja, a w klimacie podzwrotnikowym morskim - od kwietnia do września.