Zimbabwe

Zimbabwe, zajmujące w porównaniu z innymi krajami afrykańskimi niewielką powierzchnię (z północy na południe 750 km długości, a z zachodu na wschód 830 km), należy do lepiej rozwiniętych państw kontynentu. Decydują o tym głównie korzystne warunki naturalne zapewniające rozwój rolnictwa i górnictwa, które są podstawą gospodarki.

Zimbabwe graniczy z czterema państwami: Botswaną, Mozambikiem, Republiką Południowej Afryki oraz Zambią. Powierzchnia kraju ma charakter wyżynny. Zajmują ją wysoko położone płaskowyże Maszona i Matabele, lekko pofalowane, zbudowane z przekambryjskich skał krystalicznych, głównie granitów. Wznoszą się od 1000 do 1600 m n.p.m. i zajmują 52 tys. km2. Opadają ku zachodowi, w kierunku kotliny Kalahari, pokrytej trzeciorzędowymi piaskami, gdzie rozciąga się kraina safari, lasy i sawanny pełne lwów, słoni, bawołów i żyraf. Od wschodzu ograniczone są krawędziowymi górami Injanga ( z najwyższym szczytem kraju Inyangani, 2593 m. n.p.m), opadającymi we wszystkich kierunkach stromymi programi, porozcinanymi dolinami rzecznymi. Na rzekach występują często liczne progi i wodospady, z których największy Wodospad Wiktorii, na ponadmilowej szerokości spada w kręty, wąski kanion długości 100km. Na południ szarozielona, mulista rzeka Limpopowyznacza graniće z Republiką Południową Afryki.


Roślinność i zwierzęta
Znaczną część Zimbabwe pokrywają widne lasy tropikalne, tzw. miombo. Rosną na obszarach otrzymujących najwięcej opadów, a ich cechą charakterystyczną jest zrzucanie liści w porze suchej. W dolinach rzek występują lasy galeriowe (mopane), w południowej części kraju, na terenach suchych i półsuchych - sawanny z kolczastymi krzewami, drobnolistnymi drzewami i niskimi akacjami. Na zachodzie rosną wilgotniej sze sawanny, a w górach Injanga - wiecznie zielone lasy górskie. Świat zwierząt zamieszkujących Zimbabwe jest również bardzo bogaty. Reprezentują go: nosorożce, lwy, hieny, gepardy, słonie, szakale, serwale, żyrafy, antylopy, pawiany, jadowite węże (mompa i kobra), a także hipopotamy i krokodyle zamieszkujące rzeki.

Wody
Wschodnia i środkowa część Zimbabwe odwadniana jest przez rzekę Sabi, której najważniejszym i największym dopływem jest Rundę. Zachodnie krańce należą do bezodpływowego obszaru kotliny Kalahari. Dwie główne rzeki kraju to Zam-bezi i Limpopo. Stanowią jego północne i południowe granice. Wody Zambezi, pokonując bazaltowy próg, utworzyły potężny Wodospad Wiktorii (Mosicatun-ga). Poniżej koryto rzeki ma charakter przełomu (tzw. Wrota Piekieł). W 1959 r. wybudowano tu zbiornik Kombo.

Parki Narodowe
Ciągłe powiększanie terenów uprawnych spowodowało konieczność ochrony naturalnych siedlisk rzadkich i ginących roślin i zwierząt. Niezmienione przez działalność człowieka środowisko chronią liczne rezerwaty i parki narodowe, z których największy jest Park Narodowy Wodospadów Wiktorii (powierzchnia 525 km2). Swą nazwę zawdzięcza słynnemu szkockiemu badaczowi Davidowi LMngsto-ne’owi, który odkrył wodospad w 1855 r. i nadał mu imię królowej Wielkiej Brytanii. Wodospad powstał około 150 min lat temu. Ocenia się, że początkowo znajdował się o 150 km dalej w dół rzeki. Jego przemieszczenie się jest rezultatem stałej erozji, jakiej od milionów lat ulega bazaltowy płaskowyż, przez który przepływa Zambezi. Szerokość wodospadu wynosi 1800 m, a wysokość 120 m. Roślinność tego parku jest bardzo zróżnicowana. Najdalej od rzeki rozciąga się sawanna z pojedynczymi baobabami. Doliny, będące pozostałością po pradawnym wodospadzie, pokrywa gęsty las splątanych palm, paproci i pnączy. Nad brzegiem Zambezi dominują drzewa tekowe. Faunę reprezentują antylopy, bawoły afrykańskie, dzikie świnie oraz różne odmiany jeleniowatych. Do rzadkości należą słonie i hipopotamy. W parku żyje także wiele gatunków ptaków, w tym niektóre rzadko spotykane gdzie indziej. Inne równie cenne parki to: Wankie, Ma-topos, Injanga, Gonarezon i Mana Pools. Parki narodowe i rezerwaty zajmują powierzchnię 44,7 tys. km2, czyli prawie 11 % obszaru całego kraju.
Najbardziej sprzyjający turystyce jest okres od kwietnia do października, ponieważ od listopada do marca trwa pora deszczowa. Średnia temperatura w najcieplejszych miesiącach (październik, listopad) wynosi 22- 27°C, w najchłodniejszych (czerwiec, lipiec) spada do 13-19°C.

Bogactwo naturalne
Zimbabwe ma cenne bogactwa mineralne, szczególnie wewnątrz i wokół Wielkiej Grobli. Eksploatuje się węgiel kamienny, złoto, srebro, rudy chromu, azbest, a także rudy żelaza, niklu, miedzi i uranu. Surowce mineralne i rolnictwo stały się podstawą przemysłu wydobywczego i przetwórczego, stojącego na wysokim poziomie jak na warunki afrykańskie. Rozwinęło się tu hutnictwo miedzi, żelaza, chromu, a także przemysł metalowy, maszynowy, cementowy, cukrowniczy, mięsny, tytoniowy, włókienniczy,chemiczny i rafinacja ropy naftowej. Największe ośrodki przemysłowe to Ha-rare, Bulawajo, Gweru i Kwekwe. Jednym z ważniejszych surowców Zimbabwe, mającym duży wpływ nie tylko na uprzemysłowienie kraju, ale także jego historię, jest złoto. Zwabiło ono brytyjskiego potentata finansowego Cecila Johna Rhodesa, od którego nazwiska utworzono nazwę terytorium - Rodezja. Nigdy nie było tam tyle złota, ile spodziewał się Rhodes już wzbogacony na operacjach z kopalniami Afryki Południowej, mimo to dzięki eksploatacji tego kruszcu Zimbabwe jest dziś jednym z najbardziej uprzemysłowionych państw Afryki. Ważną rolę w gospodarce odgrywa rolnictwo. Ten wydajny sektor pozwolił Zimbabwe stać się krajem niezależnym rolniczo. Najważniejszą uprawą jest tytoń, przynoszący około 20% zysków z eksportu. Główne rośliny jadalne to: kukurydza, proso, maniok, ziemniaki i banany, uprawiane przede wszystkim na potrzeby krajowe. Duże znaczenie mają także: bawełna, trzcina cukrowa, kawa, herbata i owoce cytrusowe, produkowane w znacznej części na eksport. Hoduje się bydło mleczne, kozy i owce.

Historia
Ziemie obecnego Zimbabwe były zamieszkane początkowo przez Buszmenów i ludy rolnicze nieznanego pochodzenia. Pierwotni mieszkańcy zostali jednak wyparci w DC w. przez ludy Bantu, które w X w. założyły tu silne plemienne państwo - Wielkie Zimbabwe. W XVII w. tereny te przejęli portugalscy handlarze niewolników, a w XIX w. Zulusi utworzyli tu silne państwo Mata-bele, na czele z królem Lobengulą. Nowożytna historia zaczyna się w latach 80. XIX w., gdy wysłańcy Cecila Johna Rhodesa nakłonili króla Lobengulę, by przyznał im prawa do eksploatacji kopalń, co Rhodes rozumiał jako równoznaczne z przyzwoleniem na grabież całego kraju. Najpierw utworzył Brytyjską Kompanię Afryki Południowej i nasłał najeźdźców - kolumnę pionierów. Kraj podbity został w 1890 r. i wraz z obecną Zambią utworzył Rodezję - państwo pod zarządem Brytyjskiej Kompanii Afryki Południowej. W 1893 r. rozwścieczeni Matabele wydali spółce wojnę. Krwawy konflikt zakończył się ich klęską i śmiercią króla Lobenguli. W latach 1896-97 Matabele ponownie chwycili za broń, pociągając za sobą plemię Szona. Był to ostami przejaw oporu przeciw kolonializmowi, zakończony wezwaniem regularnych wojsk brytyjskich. Zdobyte te rytorium w 1923 r. zostało kolonią brytyjską pod nazwą Rodezja Południowa. W 1953 r. stała się ona częścią Federacji Afryki Centralnej (Federacja Rodezji i Niasy), która rozpadła się w 1963 r., przede wszystkim wskutek opozycji czarnej ludności wobec władzy białych. Rok później Rodezja Południowa stała się odrębną kolonią brytyjską z szeroką autonomią wewnętrzną. W 1965 r. kraj zbuntował się przeciw Wielkiej Brytanii i ogłosił niepodległość jako Rodezja. Aktu tego nie uznała Wielka Brytania i zerwała handlowe oraz finansowe powiązania z dysydencką kolonią. Na potępioną przez ONZ i OJA Rodezję nałożone zostały sankcje polityczne i gospodarcze. Rodezji pomogły wtedy sąsiadująca z nią Republika Południowej Afryki i Portugalia. W 1970 r. ogłoszono Rodezję republiką, jednak rosnące niezadowolenie z prowadzonej polityki dyskryminacyjnej wobec ludności miejscowej doprowadziło do wojny domowej i przejęcia władzy przez czarnych mieszkańców. W 1979 r. przyjęto pośpiesznie nową konstytucję, a w 1980 r. ogłoszono wybory. Narodziło się Zimbabwe, które ponownie przystąpiło do brytyjskiej Wspólnoty Narodów. W następnych latach ożywienie gospodarcze stopniowo malało. Pod naciskiem Międzynarodowego Funduszu Walutowego prezydent Robert Gabriel Mugabe rozpoczął proces liberalizacji gospodarki. W połączeniu z urodzajem w rolnictwie przyniosło to znaczną poprawę jej stanu i realne nadzieje na przyszłość. Dziś Zimbabwe jest republiką prezydencką, członkiem brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Zgodnie z konstytucją, głową państwa i szefem rządu jest prezydent wybierany bezpośrednio na 6-letnią kadencję. Władza ustawodawcza to jednoizbowy parlament składający się ze 150 członków. Władzę wykonawczą sprawuje rząd powoływany przez prezydenta.


Ludność
Prawie 98% mieszkańców to ludy Bantu. Lud Szona (nazywany także Maszona), zamieszkujący Zimbabwe od około X w. lub wcześniej, stanowi 71%. Pozostała część to Matabele, potomkowie wojowniczego plemienia Mzilika-ziego, które w latach 30. XIX w. wyodrębniło się z ludu Zulusów, oraz mniejsze grupy, takie jak Wenda, Tonga i Szanga-an. 2% stanowi ludność pochodzenia europejskiego oraz Indusi. Większość zamieszkuje tereny wiejskie, w miastach żyje 28% społeczeństwa; w rolnictwie zatrudnionych jest 24% osób zawodowo czynnych.

Infrastruktura
W kraju dobrze rozwinięta jest sieć komunikacyjna. Długość linii kolejowych wynosi 2760 km; łączą one Zimbabwe z sąsiadami, przede wszystkim z portami morskimi Mozambiku i RPA. Sieć drogowa liczy ponad 85 tys. km, z czego 19% dróg ma nawierzchnię utwardzoną. Pięć lotnisk krajowych i jedno międzynarodowe uzupełniają potrzeby transportowe.

Turystyka
Zimbabwe należy do tych państw afrykańskich, które najczęściej odwiedzają turyści z różnych stron świata. Poza parkami narodowymi szczególną atrakcję stanowią góry Injanga z potokami pełnymi pstrągów, lampartami i gniazdami orłów. Wśród pogórza Matopo, nieopodal miasta Bulawajo, rozciąga się ponad 2000 km2 granitowych, rzeźbionych przez wiatry wzgórz, których ściany pokryte są malowidłami dawnych ludów. Z zabytkowych obiektów na uwagę zasługują ruiny miast będących pozostałością z okresu największego rozkwitu kultury ludów afrykańskich zamieszkujących te tereny od XIII do XV w. Należą do nich resztki kompleksu budowli kamiennych Wielkiego Zimbabwe (XIII-XVIII w.) obejmującego twierdzę Akropol, eliptyczną świątynię, a także mury obronne z basztami. Największym miastem i zarazem stolicą Zimbabwe jest Haram, zbudowane w stylu europejskim, z wysokimi i nowoczesnymi budynkami w centrum i pięknymi willami na przedmieściach. Nie brakuje tu także parków i ogrodów. Hara-re założone zostało w 1890 r. i do 1981 r. nosiło nazwę Sa-lisbury, na cześć premiera Wielkiej Brytanii Roberta Arthura Talbota Salisbury’ego.
Prawa miejskie otrzymało w 1935 r. Bulawajo to drugie pod względem wielkości i znaczenia miasto Zimbabwe, leżące nad rzeką Matasheumlope, w połu-dniowo-zachodniej części kraju. W języku plemienia Matabele jego nazwa oznacza „miejsce masakry”. To tutaj stoczył największą bitwę król Lobengula. Osadę w 1893 r. zajęli Brytyjczycy, a po roku przenieśli ją 5 km na południe i ogłosili ośrodkiem miejskim. Do głównych obiektów turystycznych Bulawajo należy zamek ostatniego króla Matabelów, galeria sztuki i wyrobów rękodzieła oraz ruiny Khani - pozostałość cywilizacji z XIII i XIV w., położone 19 km na zachód. Atrakcją jest też leżący w pobliżu miasta Park Narodowy Matopos z grobowcem Cecila Johna Rhodesa.